دریا بار پارس

دریا بار پارس

بنا به روایت «الفوائد فى اصول علم البحر و القواعد» ترجمه احمد اقتداری
| هیبت الله مالکی | استاد دانشگاه و پژوهشگر

(بخش نخست)

.
ایرانیان باستان از دیرباز به دریانوردی و سیر و سفر و بازرگانی در دریای چین و هند نام آور بوده اند. دریا در اندیشه ی ایرانیان همواره منبع ثروت و نعمت و بزرگراه ترقی و بالندگی بازرگانی و یکی از راههای شایسته ی رفت و آمد ملتها و مسیر هموار برای گفت وگوی تمدن ها بوده است ایلامیها پارسیها بابلی ها و فنیقیها برجسته ترین اقوام در میان ملتهای باستانی بوده اند که در اقیانوس هند به دریانوردانی پیشتاز و آگاه اشتهار یافته بودند. دریانوردی در روزگار باستان روی کشتیهایی انجام می گرفت که با امکانات ابتدایی و محدود ساخته می شد و سفر بر ناوگانی این چنین مستلزم بی باکی و شجاعت مسافر و داشتن رهبانی ، آزموده خردمند و دلاور بود.
شرط نخستین برای دریانوردی در آن دوران علاوه بر آشنایی کامل به راه های دریایی و شناخت جزایر نامریی که ممکن بود کشتی ها را در هم شکند آگاهی بر دانش ستاره شناسی و شناخت جریان بادهای شایست و نشایست و هنگام وزش آن بادها بود. ناوخدایانی که یا - پیروز و کامیاب بارها به رهپویی های دریایی پرداخته بودند. برای راهنمایی نوسفران دفترهایی مینوشتند که «رهنامه» نامیده می شد.
دریانوردان ایرانی چون محمد فرزند شادان سهل پسر آبان و محمد پسر بابشاد از پیشاهنگان رهنامه نویسی بوده اند. این رهنامه نویسان با رهبانان پیروز را به دلیل شیردلی و کامیابی، شیر دریا نیز می نامیدند.
در فرهنگ و زبان ما ایرانیان به کسانی که به آرزوی خود می رسند نیز شیر گفته می شود چنان که مرحوم نشاط اصفهانی
در جایی می فرمایند:

حکیم گنجه دانای گهر سنج
که دارد گنج گوهر از سخن پنج
به وقتی گفت بهر عذر تقصیر
اگر دیر آمدم شیر آمدی شیر

یکی از این شیران کامیاب دریانورد، شهاب الدین احمد بن ماجد معروف به ابن ماجد بندر کنگی نویسنده کتاب «الفوائد فی اصول علم البحر و القواعد» و سراینده ی ارجوزهی بر العرب و العجم فی خلیج فارس است. نویسنده در فایده ی نخستین کتاب
«الفواید» به شرح زیر خود را چهارمین شیر از شیران دریانورد می داند و در این باره این چنین می گوید: مصنف کتاب شهاب الدین احمد بن ماجد که رحمت خداوند و آمرزش خداوندی بر او باد که او چهارمین شیر است پس از شیران سه گانه و آن شیران سه گانه محمد پسر شادان و پسر کهلان و سهل بن ایان بوده اند و هر سه شایستگی لقب شیر را داشتند.»
این ارجوزه، به دلایل عدیده یکی از رهنامه های بسیار ارزنده برای شناخت بنادر و جزایر خلیج فارس و آگاهی از چگونگی دریانوردی در سده ی نهم مه گردی (قمری) و آشنایی با پیشینه ی بندرهای آبادان یا وبرانه ی امروزی و شناخت سرعت و خط سیر کشتی ها و رهپویان دریایی است. در این منظومه این ماجد راهها و فواصل دریایی شهرهای کنار دریا و بندرهای مهم آن روزگار و جزایر آباد و پر اهمیت و پر جمعیت را نام برده است. این منظومه با توصیف از بندر بصره
این گونه آغاز میشود.
يا طالقا من آخر الفرات
والبصره الفيحاء خذ، وصاتي
ترجمه: ای کسی که از آخر رودخانه ی فرات و شهر بزرگ بصره جدا می شوی، سفارشهای مرا یاد بگیر یا به خاطر بسپار.
پس از این که از بندرگاه خیران در کویت نام می برد به توصیف جزیره خارگ می پردازد. و از آنجا به کناره های دریای پارس و دریابار خوزستان و بندر گاه های ابراهستان یا دشتستان و لارستان فارس نیز نظری انداخته و از بندرهایی چون ماشور یا ماه پول( ماه چول) ابن بطوطه و بهرگان و ریشهر و گناوه و شط بنی تمیم و بوشهر و خورهای تنگستان و دشتی و کوههای روزبند سخن می گوید.
پس از آن ،بهترین کوتاه ترین و کم خطرترین راه دریایی را برای رفتن به بحرین از برابر کوه های روزبند یا کوههای خورموج و دشتی و راه بازگشت از بحرین به سوی بندرگاه دشتی توضیح می دهد.
سپس از خور زیارت یا بندر زیارت و بردستان نام برده و پردستان را امیرنشین مناطق ساحلی فارس در آن دوران میداند
و نیز سیراف و بند حسان و راههای دریایی را که از سیراف به بحرین و‌ دیگر مناطق و جزایر خلیج فارس و سایر بندرگاه های اقیانوس هند به وسیله آن رفت و آمد می شده است، برای دریانوردان معرفی می کند.

ادامه دارد ....